En maakten dezelfde reis als de repatrianten
Op het ereveld in Loenen worden de gevallenen van de Tweede Wereldoorlog elk jaar op een bijzondere manier herdacht. Heel aangrijpend is het om te zien hoe mensen van nu de vijfhonderd slachtoffers van toen een gezicht geven door personen van dezelfde leeftijd als de overledene bij diens grafsteen op te stellen. Het verlies wordt op deze wijze indringend zichtbaar gemaakt. Desondanks voelden de Indische Nederlanders nog steeds een ander gemis tijdens de herdenkingen, want de 25.000 Nederlandse slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog in Nederlands-Indië waren begraven op de zeven erevelden op Java en niet in ons land. Ver weg van Loenen was het voor hen onmogelijk om ze op een dergelijke manier te herdenken. Tot de eerste mei van dit jaar daar hierin op een symbolische wijze verandering bracht.
Ik heb mijn opa van mijn vaders kant nooit gekend. Daarom waren op 4 mei mijn gedachten bijna nooit bij hem. Hij kwam om tijdens de Tweede Wereldoorlog in een ver land. Mijn vader echter was met dodenherdenking om acht uur ‘s avonds altijd stil. Onbereikbaar staarde hij in een leegte. O, die oorlog weer, dacht ik als kind. Maar als jong volwassene begon ik zelf ook een beetje stil te worden; de Tweede Wereldoorlog in Nederlands-Indië kreeg steeds meer betekenis voor mij. Toen werd ik zelf vader en moest ik iets proberen te maken van de opvoeding. Daarbij bemerkte ik dat ik grotendeels voorbeelden navolgde, hoe mijn eigen ouders de opvoeding van hun kinderen in praktijk brachten. Ik begon ook steeds meer het patroon van herhaling te herkennen, een herhaling die in een familie zit besloten en die de verschillende generaties voortdurend aan elkaar aan het doorgeven waren. Ook begon ik te beseffen dat mijn vader tot de dood van mijn opa geen voorbeelden meer had toen hij opa werd. Onzichtbare krachten in een familie maken dergelijke gevoelens met het ouder worden alsmaar sterker. Dodenherdenking kreeg daardoor steeds meer betekenis voor mij.
Die betekenis heeft op die eerste meidag van 2017 een extra lading gekregen. Want op die regenachtige maandag in Loenen werden er zeven kruizen onthuld die per boot dezelfde weg aflegden als de Nederlanders die na de oorlog Indonesië moesten verlaten. Deze zeven kruizen vertegenwoordigen elk een ereveld op Java en daarmee 25.000 slachtoffers. Ze kregen een mooie plek op het ereveld in Loenen, het werd het sluitstuk van de oorlogsgraven daar. Ze werden met veel respect ingewijd en een ieder die de behoefte voelde, kon aarde van ereveld, dat met de kruizen was meegekomen in juten zakjes, uitstrooien bij het kruis dat voor de nabestaande de meeste betekenis had.
Mijn enige nog in leven zijnde tante was er, met een handjevol familieleden. Deze tante is het zusje van mijn vader. Zij moest er die dag bij zijn om die nare oorlogsperiode af te kunnen sluiten. Haar vaders graf ligt op het ereveld Menteng Pulo. Haar vader is mijn opa. Het voelde alsof de familie op die eerste mei herenigd werd. Vanaf nu heeft Dodenherdenking voor mij nog meer betekenis gekregen.
[4 mei 2017]