Een indringende documentaire van Hetty Naaijkens - Retel Helmrich
Een kleinzoon speelt Liebestraum no. 3 van Liszt voor zijn oma. De camera zwenkt van de pianotoetsen naar een bejaarde Indische vrouw op een bankje. Naast haar zit haar dochter met haar arm troostvol op haar moeders schouder. De oma kijkt bewegingsloos voor zich uit. Het is een moment barstensvol emotie en van deze scene kun je met gemak beweren dat de regisseur op effectbejag uit is. Maar dat zou een flauwe opmerking zijn. Want de documentaire Buitenkampers is in zijn geheel een film die uit zijn voegen barst van de opgekropte emotie: onverwerkte gevoelens die van generatie op generatie doorgegeven worden als een rugzak vol stenen.
De film behandelt de periode in Nederlands-Indië vanaf 1942 tot grofweg de repatriëring van de Indische Nederlanders. Het gaat over de buitenkampers, de grote groep Indische Nederlanders die tijdens de Tweede Wereldoorlog niet in kampen zijn geïnterneerd omdat ze net niet als Europees werden beschouwd. Inlanders zijn ze ook niet en deze groep bevindt zich dan ook tussen wal en schip. Het idee dat zij - zo’n 250.000 in getal - beter af zouden zijn dan de 100.000 mensen die wel zijn geïnterneerd in jappenkampen blijkt een misvatting te zijn.
Regisseur Hetty Naaijkens - Retel Helmrich maakt met deze documentaire een eind aan deze gedachte en schenkt als eerste aandacht aan deze groep landgenoten die nergens bij hoorde. Het is een prachtige documentaire geworden met onverwachte ontboezemingen.
Het is een verdienste van Hetty Naaijkens - Retel Helmrich dat ze in staat is geweest om een groep mensen te vinden die nog konden vertellen over de gebeurtenissen. Maar de grootste lof komt wellicht toe aan de geïnterviewden zelf die voor de camera hun verhaal durfden te vertellen. Aanvankelijk onbevangen, maar in vele gevallen uitmondend in een emotionele uitbarsting die voor iedereen onverwacht lijkt te komen.
De emoties hebben te maken met wat hen overkomen is in de onoverzichtelijke jaren in en na de Tweede Wereldoorlog. Maar de uitbarsting heeft ook te maken met het feit dat de slachtoffers van deze periode er niet over wilden of konden praten. Zo wordt een rugzak vol stenen doorgegeven aan volgende generaties. Op een moment zullen de emoties toch naar buiten komen. Het is bij uitstek een onderwerp waarbij familieopstellingen enorm kunnen helpen bij de verwerking van deze verborgen gebeurtenissen.
Hetty Naaijkens - Retel Helmrich weet inmiddels met haar films, net als Wouter Muller met zijn liedjes, een gevoelige snaar te raken bij de Indische gemeenschap. Maar daar gaat het niet om. Het is van belang dat deze films juist buiten de Indische gemeenschap gezien worden. Want de geschiedenis van deze Indische periode is al dan niet opzettelijk lange tijd verdoezeld.
Met deze indringende documentaire is weer een klein stukje van de onderbelichte Indische geschiedenis in beeld gebracht.
Hetty Naaijkens - Retel Helmrich is ook de regisseur van de documentaire Contractpensions en producer van de trilogie Stand van de zon, Stand van de maan en Stand van de sterren
[2 maart 2014]