Ontmoeten, begroeten en vertellen
Het was zo’n twijfelmorgen waarop je moet kiezen tussen regenjas en paraplu om beschutting te zoeken tegen mogelijke regendruppels. Maar pas aan het einde van de ceremonie kwamen er een paar spetters uit de hemel vallen alsof de weergoden het collectieve verdriet nog even wilden benadrukken en daarbij terloops waardering vroegen voor de lange tijd dat zij zich koest hebben gehouden boven het Blijdensteinpark. Want op die plek in Enschede vond onlangs de jaarlijkse Indië-herdenking plaats.
Op 15 augustus 1945 capituleerde Japan, waardoor er, drie maanden later dan in Nederland, een einde kwam aan de Tweede Wereldoorlog in Azië en dus ook in Nederlands-Indië. Dat het einde van deze oorlog geen vrijheid met zich meebracht, kon niemand toen nog weten maar slechts een klein beetje vermoeden. Er brak immers meteen een nieuwe zwarte periode aan. Maar dat deze oorlog vele slachtoffers heeft gemaakt is inmiddels wel algemeen bekend. Daarom wordt in Nederland de capitulatie van Japan elk jaar herdacht, waarbij de herdenking in Den Haag bij het Indisch monument de meeste aandacht van de media krijgt. Maar ook in Enschede, in het Blijdensteinpark, staat een Indisch monument, ontworpen door Han Petri. Ook daar wordt jaarlijks een Indië-herdenking gehouden, al vele jaren met de belangeloze bijdragen van Wouter Muller & Esther Pierweijer en de Twentse Politiekapel.
De gastvrije ontvangst in het park met een kopje koffie en een plakje cake kwam als geroepen na mijn lange treinreis. In de ontvangsttent heerste een sfeer van ontmoeten en herkennen als bij een reünie. Alleen dat al is van grote waarde op een dag als deze. Begroetingen, omhelzingen, de warme blikken in vele ogen en soms die baldadige, plagerige toon met Indisch accent van oude mannetjes die vroeger ongetwijfeld kwajongens zijn geweest riepen bij mij herinneringen op aan kumpulans bij mijn ouders thuis. Niet iedereen was nog goed ter been. Maar zij die konden gingen graag staan tijdens de ceremoniële momenten zoals het halfstok hijsen van de vlag en het zingen van het Wilhelmus. Daarbij salueerden enkele mannen ondanks dat zij in burgerkloffie waren gekleed. Sommigen van hen hadden voor deze gelegenheid zelfs nog een oude baret opgezet.
Het zijn de persoonlijke verhalen die een herdenking kleur geven. Soms komen die verhalen uit eerste hand, maar meestal uit tweede hand. Een enkele keer is er sprake van een doorverteld verhaal zoals in het geval van Paul Amweg die bij toeval in gesprek raakte met Jane, een Indische vrouw. Hij lokte haar onbevangen uit over Indische roots en je Indisch voelen en kreeg twijfel en terughoudendheid als antwoord. Maar alsnog vertelde ze in een notendop haar familiegeschiedenis. Ze deed dat op zo’n indringende wijze dat ze haar verhaal alleen nog maar kon afsluiten met haar eigen inzicht dat zij zich wel degelijk Indisch voelt. Aangrijpend waren haar woorden “hadden papa en mama er maar over gesproken, dan had ik ook hun pijn kunnen dragen”. Het is zeker de verdienste van Paul Amweg dat zij haar verhaal heeft kunnen vertellen, een verhaal dat hij bovendien heel mooi heeft opgetekend.
In mijn aantekeningen over deze herdenking lees ik dat het met het jaar steeds duidelijker wordt wat de oorlog in Nederlands-Indië voor de familie heeft betekend. Bij het zien van deze woorden vraag ik mij af of ik ze nu tijdens deze herdenking heb gehoord of dat het mijn eigen gedachte is. Maar het neemt niet weg hoe belangrijk een dergelijke herdenking is voor het begrijpen van de geschiedenis in het algemeen en van je eigen familie in het bijzonder.
Misschien moet ik de volgende keer maar iemand van een jongere generatie meenemen, al dan niet door stroop susu of een portie sateh in het vooruitzicht te stellen. Want een dag als deze roept allerlei vragen op die vaak nog beantwoord kunnen worden door de betrokkenen maar steeds vaker door hun kinderen, mits er in de familie niet werd gezwegen. De antwoorden op deze vragen kunnen op deze manier als in een estafette doorgegeven worden, waarbij de Indië-herdenking het estafettestokje is.
17 augustus 2017
Verwijzingen:
Het Verhaal van Jane, opgetekend door Paul Amweg, is hier te lezen.
Wouter Muller en Esther Pierweijer zongen samen het Onze Vader. Ook in 2016 deden zij dat. Daar is dit filmpje van.