Hoe de kijk op de geschiedenis langzaamaan verandert
Een schilderij van Natalie Ypma
Een trouwe vriendin van mijn moeder vertelde mij onlangs een bizar verhaal. Ze zei dat haar ouders er in de Tweede Wereldoorlog voor kozen om vrijwillig het jappenkamp in te gaan, ook al was dat volgens de 'rekenregels' niet noodzakelijk. Maar ze voelden op de een of andere manier aan dat ze in een kamp veiliger af zouden zijn dan erbuiten.
Het bleek een goede keuze. Want toen ze na de capitulatie van Japan terug gingen naar hun oude woonbuurt zagen ze wat ook hun lot had kunnen zijn. Ze troffen er de buren aan, een gezin met twee kinderen met ongelukkigerwijs een teveel aan Nederlands bloed in de aderen, in repen gesneden in de waterput. Ze vertelde mij dit, zo'n zeventig jaar na dato, nog steeds onder de indruk.
Die eerste generatie van repatrianten heeft het in het midden van de vorige eeuw behoorlijk voor de kiezen gekregen: jappenkamp, Bersiap en repatriëring naar een vaderland dat niet uitblonk in gastvrijheid. Wat het des te tragischer maakt - tot aan de dag van vandaag - is dat het verwerken van de oorlog en de periode erna nooit goed heeft kunnen plaatsvinden door deze generatie. Dat komt vooral omdat diverse Nederlandse regeringen met betrekking tot de soevereiniteitsoverdracht een beleid van negeren, ontkennen en wegmoffelen van de gebeurtenissen voerden.
Begrip en erkenning, dat blijken nu de sleutelwoorden te zijn in de levens van deze generatie.
Hoe groter de afstand in tijd wordt, des te scherper een beeld op de geschiedenis ontstaat. Maar als je er zelf onderdeel van bent, blijft het moeilijk haar onbevooroordeeld te bevatten. Het is alleen daarom al goed om deze geschiedschrijving over te laten aan mensen bij wie de betrokkendheid minimaal maar de interesse maximaal is. Het is dan ook een Amerikaanse historicus die zijn hele wetenschappelijke carrière gewijd heeft aan Indonesië die onlangs in de Nederlandse publiciteit kwam met een visie op dit laatste stukje koloniale geschiedenis in de Oost. In een voor vele Nederlanders onthullend interview van Meindert van der Kaaij in Trouw met William H. Frederick wordt een andere kijk op de geschiedenis gegeven. Frederick spreekt onomwonden over een 'post-koloniaal geheugenverlies' van Nederland. Hij is voor zover ik weet tevens de eerste 'autoriteit' die het woord volkerenmoord gebruikt in verband met de Bersiap.
Langzaamaan beginnen op de gebeurtenissen van toen de juiste etiketten geplakt te worden. Nu mogen we Bersiap vertalen met dat beladen woord genodice. De politioniële acties mag je voortaan gewoon oorlog noemen. En mijn ouders waren niet zozeer repatrianten maar vooral politieke vluchtelingen.
Nu hoeft alleen nog maar de Nederlandse regering dit te begrijpen en te erkennen.
[19 januari 2014]